Mużarti – ċentru għal kultura, mużika u arti
May 23, 2023
Storja tas-Soċjetà
L-isem Vittoria
Kif wieħed jistenna minn post fejn it-titular tal-paroċċa huwa t-twelid tal-Madonna, l-isem Vittorja, li għalina l-Maltin huwa marbut storikament ma’ din il-festa, huwa l-isem li ngħata lill-ewwel każin soċjali li kien jeżisti. Dan kien il-każin tal-Artisti, li kien twaqqaf fl-1854 u li kien jiġbor fih nies mir-raħal li kienu xi ftit tal-iskola. Il-membri tiegħu kienu jiltaqgħu fid-dar Nru 15, fi Sqaq 2, fi Triq Santa Luċija.
X’aktarx kienet influwenza Ingliża li ħolqot dawn il-postijiet fejn wieħed kien jista’ jiltaqa’ ma’ oħrajn ta’ l-istess interessi u livell u joqgħod jaqra l-gazzetta. Meta wieħed u tletin sena wara twaqqfet banda ġdida l-ewwel kunċerti saru f’dan l-istess lokal u kien żvilupp loġiku li l-banda ħadet l-isem “La Vittoria”. Din iżda ma kelliex ħajja twila għax bħal-baned l-oħra ta’ dak iż-żmien kienet xoljiet fl-1890.
Il-każin tal-Artisti Vittoria, iżda baqa’ imwaqqaf żgur sal-1905. X’aktarx għal din il-ħabta kienet twaqqfet il-“Cumpanija Filodrammatica l-Amicizia” li minnha mbagħad, ftit snin wara, fil-1915/16 twaqqaf il-każin soċjali bl-isem ta’ “Circolo La Vittoria”.
Il-Bidu tal-Każin
Wieħed ma jistax jgħid fiċ-ċert liema kienet id-data tal-bidu tal-każin. Dan għaliex jeżistu kitbiet li jagħtu dati differenti. Meta fil-1954 kien qed jiġi diskuss l-istatut il-ġdid, issemmiet id-data, l-1 ta’ Mejju 1916 bħala d-data ta’ meta ġie mwaqqaf il-każin. Ta’ min jgħid li sa dak iż-żmien kienu għadhom jgħixu wħud minn dawk li kienu waqqfu l-każin. Min-naħa l-oħra, mill-ktieb tal-kontijiet jew kontribuzzjonijiet tal-membri li kienu joħorġu xi ħaġa fil-ġimgħa, jidher li f’Ottubru tal-1915 kienu diġa bdew iħallsu din il-miżata.
Dan jagħti wieħed x’jifhem li ċ-Circolo kien ġa ffurmat f’din is-sena u kellu numru mdaqqas ta’ membri, 62. Imbagħad l-ewwel kumitat li niltaqgħu miegħu fil-kotba tal-każin huwa dak tal-1916/17. Dan il-kumitat kien iffurmat minn dawn il-membri: Direttur: Giuseppe Stivala, Segretarju: Salvatore Stivala, Kaxxier: Antonio Gauci, Deputati: Francesco Attard, Mose Balzan, Giuseppe Camilleri, Salvatore Galea u Giuseppe Fenech. Dawn huma tliet indikazzjonijiet differenti.
Skopijiet tal-Każin
Fis-snin għoxrin il-każin baqa’ jikber, kemm fin-numru tal-membri li fl-1926 kienu jlaħħqu 188, kif ukoll fl-attivitajiet. L-iskop tal-każin, kif jidher imniżżel fl-istatut, huwa ta’ għaqda soċjali, teatrali u mużikali. U propju f’dawn is-snin dawn l-iskopijiet kienu l-aktar definiti. L-iskop teatrali kien forsi dak prinċipali, fis-sens li, il-każin kien ġie ffurmat minn nies li kienu diġa jiffurmaw għaqda tat-teatrin. Din l-attività baqgħet tikber fil-każin. Għal snin twal il-palk fir-raħal kien l-attività ewlenija ta’ matul is-sena. Kienu jferrħu lil kulħadd bil-buzzetti u fares li kienu jippreżentaw. Din l-attività ħadet daqqa ta’ ħarta bil-ftuħ tat-tokis fis-snin ħamsin iżda ma mietet qatt.
L-iskop soċjali kien qiegħed jintlaħaq bit-teatrin li kien divertiment għall-familja kollha u bla dubju ta’ xejn attività ta’ valur soċjali kbir.
Iżda fil-każin kien hemm attivitajiet oħrajn li kienu jagħtu żvog lill-membri. Sa mill-bidu nett wieħed irid isemmi r-rabta sħiħa li kien hemm mal-festa tal-Vittorja b’mod speċjali f’dak li hu logħob tan-nar. Saħansitra fis-seduta tas-16 t’Ottubru 1927 kien ġie deċiż li l-ġbir ta’ matul is-sena kollha għal-logħob tan-nar, kellu jkun karigu tal-membri tal-kumitat tal-murtali flimkien mal-membri tal-kumitat tal-każin. Tan-nar kellhom jieħdu 6 xelini minn kull lira li tinġabar. Dan il-ġbir kien jiġi mill-logħob tal-billiard u mill-logħob tal-karti. Tan-nar kienu jiġbru wkoll mill-lotteriji u mill-arbural.
Attività oħra li wkoll bdiet fis-snin għoxrin kienet dik tal-bini tal-karrijiet tal-karnival. Kienet ukoll attività li l-membri tal-każin dejjem ħadu b’interess kbir u b’serjetà. Ix-xoghlijiet ta’ matul is-snin jixhdu dan biżżejjed. Ta’ min isemmi l-famuża Qroqqa ta’ dawn is-snin. Is-snin tad-deheb kienu s-snin sittin.
Ġrajjiet il-każin; Snin ta’ Taqlib
Fi żmien il-gwerra l-każin, bħal ħafna djar oħra, intuża mir-refuġjati. Ftit wara, meta n-Naxxar kien tbattal mir-refuġjati, il-każin Vittorja sab ruħu refuġjat f’pajjiżu! Meta kienet kważi ġiet solvuta l-kwistjoni tar-relazzjonijiet mal-każin tal-Banda Peace, meta kien qed jaqbad ir-rittmu normali tiegħu, tfeġġet bħal leħħa ta’ berqa, kwistjoni aktar serja. Il-post kien inxtara minn propjetarju ġdid u dan riedu għar-residenza tiegħu personali. Il-kwistjoni marret il-Qorti, fejn kien ġie deċiż li s-soċjetà kellha tħalli l-post. Din id-deċiżjoni baqgħet ma nbiddlitx anke wara appell. Intant is-soċjetà kellha tħalli l-post sat-3 t’Awwissu 1949.
Is-snin ta’ wara kienu ta’ qtiegħ il-qalb. Kienu snin diffiċli u ta’ prova. Prova li naħseb li l-membri ħarġu minnha bl-unuri. Is-soċjetà f’dawn iż-żminijiet sabet kenn fil-garaxx kbir tal-Markiz Scicluna quddiem l-istatwa ta’ San Ġuzepp fil-pjazza. Ma kienx il-post ideali iżda almenu l-membri kellhom fejn jiltaqgħu sakemm jinstab post aħjar.
U l-kumitat ma qagħadx lura mill-isforzi tiegħu biex ifittex post aħjar. F’Diċembru 1950, is-Segretarju tal-każin kiteb lill-Ministru kkonċernat fejn talbu biex kif titbattal l-iskola elementari tal-bniet, meta l-iskola l-ġdida tkun lesta, ikunx possibbli li l-Gvern jikri l-lokal lis-soċjetà. Ma kinitx ħaġa faċli, u kellhom jgħaddu s-snin. Il-kumitat baqa’ jitlob fuq l-istess argumenti li l-gvern issa kellu żewġ skejjel u fuq il-fatt ċar li l-garaxx ma kienx il-post ideali biex jilqa’ fih soċjetà.
Fl-24 ta’ Mejju 1952 reġgħet saret talba formali. Kellhom jgħaddu sena u nofs oħra sa ma fl-aħħar ġie ffirmat kuntratt, fit-12 ta’ Diċembru 1953, bejn il-gvern u l-każin, li kien jikkonsisti fit-trasferiment tal-każin għall-iskola tal-bniet fi Triq Santa Luċija. Il-kuntratt kien jorbot lis-soċjetà għal żmien ta’ tmien snin bl-ispejjeż preżenti u futuri għall-każin, kif ukoll li t-tiswijiet preżenti kellhom isiru matul l-ewwel ħames snin tal-kuntratt.
Fil-Post il-Ġdid
Il-post li s-soċjetà daħlet fih għadu sa llum. Kien inbena fl-aħħar snin tas-seklu dsatax biex iservi bħala Qorti Distrettwali, skop li għalih il-bini serva għal żmien qasir għaliex dawn il-Qrati Distrettwali kienu ġew soppressi ftit wara. Bħala skola elementari kien serva għal snin twal.
L-ewwel seduta li saret fil-post il-ġdid kienet dik tas-27 ta’ Dicembru 1953 u l-ewwel seduta ġenerali saret fis-17 ta’ Jannar 1954. Imbagħad fl-14 ta’ Frar saret l-ewwel attività soċjali meta sar festin ad unur l-Arcipriet il-ġdid tal-parroċċa Dun Pawl Said. F’dawn l-ewwel xhur il-kumitat beda jiddiskuti statut gdid. Fix-xhur ta’ wara ttieħdet id-deċiżjoni li jibdlu l-madum li kien fi stat ħazin ħafna. Dan tlesta qabel il-festa ta’ dik is-sena. Kollox kien jindika li s-soċjetà kienet ħadet ħajja ġdida wara raqda furzata fil-garaxx!
Fis-snin ta’ wara sar ħafna xogħol bl-iskop li l-każin jittranġa u jissebbaħ. Iżda ż-żmien malajr itir u t-tmien snin tal-kuntratt kienu waslu biex jagħlqu. Meta wasal ż-żmien tal-ħlas, dan ma ġiex aċċettat. Bdew diskussjonijiet ġodda għal kuntratt ġdid li s-soċjetà ħasset kien kemmxejn iebes. Iż-żmien baqa’ għaddej u s-snin baqħu igerbu. Kienet burraxka li ħadet tmien snin biex għaddiet.
Fis-sena 1969 ġie iffirmat kuntratt ġdid b’kundizzjonijiet vantaġġjużi għall-każin. Il-post ingħata lill-każin b’ċens għal ħamsin sena, bil-patt li jsiru xi tiswijiet neċessarji, fosthom il-bjut, fi żmien tliet snin. Diġa’ f’dan iż-żmien kienet issemmiet l-idea li tissaqqaf il-bitħa iżda din ma saritx. Dan ix-xogħol sar għoxrin sena wara bi ftuħ ta’ sala kbira għall-loghob fis-sular t’ isfel.
Żmien tad-Deheb
Għalkemm is-snin sittin kienu snin ta’ qtiegħ il-qalb minħabba il-kuntratt mal-gvern, il-membri tas-soċjetà baqgħu għaddejjien bl-attivitajiet tagħhom b’mod speċjali bil-bini ta’ karrijiet tal-karnival. Bejn l-1964 u l-1971 kienu ġarrew kollox. Ħadu l-ewwel premju sitt darbiet fi tmien snin. Kienet inħolqot l-idea li “Tan-Naxxar ma jgħaddiehom ħadd!!” Wara dawn is-suċċessi din l-attività waqfet għal kollox.
Il-Każin u r-Raħal
Il-każin Vittorja dejjem kien minn ta’ quddiem b’inizjattivi fejjieda fir-raħal. Fis-sena 1960 meta Malta kienet qed tiċċelebra ċ-ċentinarju Pawlin, il-kumitat kien bagħat ittra ta’ protesta lill-kumitat tal-festi nazzjonali għaliex ir-raħal ma kien ġie imsemmi f’xejn f’dawn il-festi. Filfatt imbagħad kien sar Pontifikat Solenni fuq San Pawl tat-Tarġa.
Inizjattiva oħra li ħarġet mill-każin kienet il-monument tifkira lill-Markiz Scicluna. Dan il-monument illum narawh quddiem il-Palazz Parisio. Il-każin serva wkoll ta’ kenn lil għaqdiet jew gruppi oħra li talbu l-għajnuna. Gruppi tal-Jazz għal snin twal kienu jużaw kamra biex idoqqu. Għaqdiet oħrajn li raw kenn fil-lokal kienu l-Club tal-Ħamiem, is-Cycling Club u n-Naxxar Victorians.
Il-kazin dejjem ta s-sehem tiegħu fil-festa tal-Bambina. Dejjem kienu minn ta’ quddiem fix-xogħol tan-nar. Ta’ kull sena il-każin iżejjen il-faċċata u parti mit-triq Santa Luċija. L-akbar briju fi żmien il-festa jkun waqt il-marċ ta’ lejliet lejlietha li tradizzjonalment dejjem għadda minn Triq Santa Luċija fejn jinsab il-każin. Kien dan il-marċ li indirettament wassal għat-twaqqif tal-banda.
Twaqqif tal-Banda
Fl-1986 kien ġie deċiż li dan il-marċ tradizzjonali ma jsirx kif kien isir minn dejjem – minn Triq San Ġwann għal Triq Santa Lucija u jispiċċa fil-pjazza. Kien ser isir fi Vjal 21 ta’ Settembru. Kienet aħbar li ma tantx ġiet milqugħa tajjeb u beda t-tgergir. Grupp ta’ żgħażagħ inagħqdu biex jorganizzaw il-marċ huma. Sabu banda li għal dik is-sena daqqet fil-5 ta’ Settembru flok fis-6. Fl-1987 u 1988 reġgħet daqqet banda barranija iżda l-marċ sar. Fl-1989 kienet twaqqfet il-banda l-ġdida.
Id-deċiżjoni li titwaqqaf banda ġdida kienet ittieħdet fis-seduta ġenerali nhar il-Ħadd 7 ta’ Frar 1988. Dakinhar ġiet imressqa proposta biex l-Għaqda Vittorja jkollha l-banda tagħha. Din ġiet approvata. Il-fundatur tas-soċjetà; is-Sur Guiseppe Stivala kien jaf x’qed jagħmel meta niżżel fl-istatut l-għan mużikali bhala wieħed mill-għanijiet tagħha. Kien qed Iħares ‘il quddiem. Issa dan il-għan kien intlaħaq ukoll. Is-soċjetà kienet għamlet pass ieħor importanti fil-ħajja tagħha. Iżda kienet qed tidħol għal piż kbir ukoll.
Din id-deċiżjoni tefgħet responsabbiltà ġdida u tqila fuq il-kumitat. Li tifforma banda ġdida mix-xejn mhux facli. Iżda ix-xewqa tal-membri riedet tiġi esegwita kif deċiż. Ħarġu l-permessi neċessarji u bdew jinġabru l-finanzi biex tinxtara l-istrumentatura. Intagħżel l-ewwel surmast li kellu jmexxi l-banda; is-Sur Ivan Borg, kif ukoll l-assistent surmast li kellu jieħu ħsieb l-allievi; is-Sur Edwin Pace. F’idejn hekk kapaċi l-banda kellha futur quddiemha. Il-lezzjonijiet lill-allievi bdew fis-26 ta’ Settembru 1989.
Il-banda Vittorja ġiet inawgurata uffiċċjalment fl-1 ta’ Settembru 1989 mill-Onorevoli Ministru ta’ l-Edukazzjoni u kultura; Dr Ugo Mifsud Bonnici. Dik is-sena stess daqqet fil-festa tal-Bambina. In-Naxxar issa kellu żewġ baned biex jagħtu s-sehem tagħhom fil-festa titulari.
Il-Banda Vittoria imxiet ‘l quddiem
Wara li bdiet tieħu sehem fil-festa tar-raħal sa mill-1989, il-banda bdiet tagħmel progress. Fl-1991 ħarġu 10 bandisti ġodda. In-numru ta’ allievi baqa’ jiżdied u baqgħu jinxtraw l-istrumenti għalihom. Fil-festa tal-1992 ħarġu 4 ohra. Sal-1994, ħames snin biss wara it-twaqqif tal-banda kien hemm 35 alliev, kollha bl-istrumenti tagħhom, li 17 minnhom kienu diġa’ qed idoqqu regolarment mal-bandisti stabbiliti.
Fil-Milied tas-sena 1992 il-banda kienet ħarġet iddoqq għall-ewwel darba barra mir-raħal meta ħadet parti fil-kampanja “Milied Hieni.” Fit-23 ta’ Diċembru daqqet marċi fi Triq ir-Repubblika fil-Belt Valletta. L-istess għamlet fis-snin ta’ wara. Paġna oħra ġdida kienet is-sehem tal-banda fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira fin-Naxxar fl-1994. Iżda forsi l-akbar suċċess sa issa wasal fl-1995. Il-Kunsill Lokali kien iddeċieda li mal-festa Naxxar li kien qed jorganizza, waħda mill-baned kellha tagħti kunċert sinfoniku. Il-Banda Vittorja kellha tagħti l-ewwel wieħed. Fid-19 ta’ Mejju 1995 esegwiet l-ewwel programm mużikali tagħha fis-sala tal-Oratorju.
Kien suċċess kbir. L-attrezzament tal-banda u tal-palk iffurmaw spettaklu tassew grandjuż. U l-bandisti taw interpretazzjonijiet mill-aqwa ta’ xogħlijiet pjuttost diffiċli. Kull min kien preżenti apprezza dan l-isforz kollettiv u awgura li ħaġa bħal dik kellha ssir kull sena. Il-Banda Vittorja ħarġet bl-unuri kollha. F’din l-istess sena kienu ħarġu 6 bandisti oħra u fl-1996 żdiedu b’4. In-numru tal-allievi wkoll baqa’ jiżdied kull sena. Dan wassal għal żvilupp ieħor. F’Diċembru 1996 l-allievi tpoġġew taħt it-tmexxija ta’ żewġ Assistenti Surmastrijiet; is-Sur Edwin Pace għal strumenti tal-qażba u s-Sur Dione Bonniċi għal strumenti tar-ram. Fl-istess xahar il-banda għaddiet taħt it-tmexxija ġdida tas-Surmast Direttur Alfred Farrugia, L(Mus) L.C.M.
Matul il-jiem tal-festa ta’ Marija Bambina, l-banda tagħti ta’ kull sena 5 servizzi. Is-sehem fil-purċissjoni tal-Ġimgha l-Kbira baqa’ jingħata kull sena kif ukoll fil-jiem tal-Milied. F’Awwissu tal-1996, il-banda tat l-ewwel servizz tagħha fil-gżira t’ Għawdex meta marret iddoqq fis-Sannat.
Il-Kulur l-Aħmar
Huwa fatt aċċettat u loġiku li l-partitarji ta’ kull għaqda, sew jekk sportiva, politika, mużikali jew ħaġa oħra, jiddistingwu ruħhom billi jxejru l-kulur magħżul mill-għaqda jew tijm li jirrappreżentaw. Dan jagħmel sens u m’ hemm xejn ħazin fih.
Li l-partitarji jxejru bnadar u jilbsu flokkijiet bil-kulur assoċċjat mal-għaqda tagħhom huwa biss ġest ta’ lealtà lejn is-soċjetà tagħhom. Għalhekk m’ hemmx sens li jsir diskors jew anke xi forma ta’ kritika bhal, “Dan l-aħmar kollu?” jew “Għalfejn dan l-aħmar?” Apparti li l-aħmar hu kulur fih innifsu sabiħ u ħaj, l-aħmar kien magħżul mis-Soċjetà u l-għażla ma saritx bl-addoċċ.
Jagħmel ħafna sens li l-kulur magħżul ikun marbut fil-viċin kemm mal-istemma tar-raħal fejn tkun is-soċjetà, kif ukoll mal-isem ta’ l-istess soċjetà. L-isem ta’ ħafna soċjetajiet tal-banda f’Malta huwa marbut mat-titular tal-parroċċa. Il-patruna tar-raħal tagħna hija Ommna Marija fl-istadju tat-twelid tagħha – Marija Bambina. Bl-interċessjoni ta’ Marija f’jum il-festa tagħha – 8 ta’ Settembru – seħħew rebħiet kbar fuq l-għedewwa ta’ Malta u tar-reliġjon. Għalhekk il-Vittorji. Għal din ir-raġuni din is-soċjetà ġġib l-isem tal-Vittorja – Ir-Rebħa.
Rebħa għar-reliġjon u rebħa għal Malta. Il-bandiera ta’ Malta hija bajda u ħamra, tar-religjon hija bajda u ħamra u tan-Naxxar hija bajda u ħamra. Il-kulur aħmar jispikka! Għalhekk ma setax jonqos li soċjetà msemmija Vittorja u ġon-Naxxar tippreferi l-kulur l-aħmar. Fl-arma tas-soċjetà nsibu palma li tissinifika r-rebħa, is-sejf li bih ksibna r-rebħa fil-battalji ħorox u ż-żebbuġa li tissinifika l-pċiI li ġiet wara r-rebħa. Dan kollu fuq sfond aħmar – il-kulur tal-bnadar ta’ Malta, tan-Naxxar u tar-Reliġjon. L-għażla kienet ovvja. Fil-knisja jeżistu fratellanzi għalkemm naqsu ħafna mill-popolarità. Il-vjola assoċċjat ma’ dik tad-Duluri, l-abjad mal-Madonna tar-Rużarju u l-blu ma’ San Ġuzepp. Fuq l-altar u fuq l-ilbies tas-saċerdot jintuża l-abjad fil-festi solenni, il-vjola fi żmien penitenzjarju u l-aħmar fil-festi tal-martri. U dan jagħmel sens ukoll! Il-Martri ċarċru demmhom.
Il-Maltin biex kisbu r-rebħa ċarċru demmhom. Hemm kulur aħjar mill-aħmar li tista’ tassoċjah mad-demm? Wara kollox il-Madonna hija wkoll is-Sultana tal-Martri.
Xi ngħidu għal jiem il-festa?! Mal-arbli fuq il-bjut u fit-tiżjin jiddominaw bil-kbir bnadar bojod u homor. Il-knisja stess tinkesa b’damask aħmar. Allura tas-Soċjetà Vittorja ġon-Naxxar, mhux bir-raġun li jxejru l-aħmar?
Tibdil fl-isem
Kien ilu jinħass il-ħtieġa li s-soċjetà tagħti aktar ġieħ lill-patruna tan-naxxarin, Marija Bambina. L-isem tas-soċjetà kien biss ifakkar il-ġrajja tar-rebħa tal-gwerer li saru propju f’jum it-twelid ta’ Sidtna Marija.
Membri mis-soċjetà, ħassew li għandha tiġi mitluba laqgħa ġenerali straordinarja permezz ta’ petizzjoni ffirmata minn aktar minn 30 membru, hekk kif mitlub mill-istatut; u jiġi deċiż jekk l-isem tas-soċjetà għandhux jinbidel jew jinżamm hekk kif kien.
Propju il- Ħadd, 28 ta’ Lulju 2013, fl-10:15am bdiet din is-seduta, fejn kien hemm 52 membru preżenti u saret diskussjoni dwar din il-proposta. Kien hemm diversi kelliemha li staqsu fuq x’konsegwenzi jista’ jkun hemm kif ukoll dwar l-għan ewlieni ta’ din il-bidla. Is-Sur Anthony Muscat (is-sagristan), li kien wieħed minn dawk li organizzaw din il-petizzjoni, fisser l-imħabba li għandna lejn il-patruna tagħna in-naxxarin u kif u għaliex is-soċjetà għandha ssemmi isimha għaliha.
Hekk kif is-Sur Muscat spiċċa mill-ispjega tiegħu, kien hemm ċapċip kbir ta’ approvazzjoni. Dan ma fisser xejn, peress li minn qabel il-President tas-soċjetà Dr. Michael Farrugia, kif ukoll il-Viċi President, is-Sur Vince Debono, kienu avżaw li d-deċiżjoni għandha issir b’vot sigriet, it-tieni wieħed li qatt sar f’laqgħa ta’ din ix-xorta.
Fl-10:48am bdiet il-votazzjoni fejn kull membru preżenti vvota skond ix-xewqa tiegħu. Fil-10:55am, il-votazzjoni ġiet magħluqa u fl-10:57am, il-President ħabbar li b’5 voti kontra u 47 favur, il-proposta għaddiet u issa is-soċjetà tagħna ġiet jisimha – Għaqda Mużikali Marija Bambina, Banda Vittorja, Naxxar.
